سنجش از دور و کاربرد آن در منابع طبیعی

سنجش از دور به عنوان شاخه ای جدید از علوم جای خود را به طور گسترده ای در اکثر علوم کاربدی باز نموده و از آن می توان در مدیریت هر چه بهتر متابع سود جست در نوشتاری که در پیش رو دارید این علم به طور مختصر در شاخه منابع طبیعی مورد برسی قرار می گیرد . ان شالله مورد استفاده و توجه علاقمه مندان به این علم قرار بگیرد.
با استفاده از تصاویرماهواره ای بررسی، شناخت و ارزیابی پدیده های مختلف و استخراج اطلاعات لازم برای برنامه ریزی منابع زمینی یا سایر مقاصد به سهولت انجام میگیرد. با توجه به پوشش وسیع تصاویر ماهواره ای و بویژه تکراری بودن آنها، امروزه از چنین تصاویری در مطالعات مختلف منابع زمینی و تهیه نقشه های گوناگون به طور گسترده استفاده می شود که نمونه هایی از آنها مورد بحث قرار می گیرد:

1- بهنگام کردن نقشه های موجود:
از آنجا که شهرها بدلیل نیاز انسان به توسعه، چه از نظر استقرار و سکونت و چه از نظر تأمین مواد غذایی، به سرعت توسعه می یابند و جوامع گیاهی سطح زمین بویژه اراضی زراعی، مرتباً در حال تغییر هستند و از این رو انطباق چنین توسعه و تغییراتی از طریق نقشه برداری و عملیات صحرائی و نقشه ها، مستلزم صرف وقت زیاد بوده و بسیار مشکل می باشد، در این گونه موارد، با استفاده از تصاویر تکراری ماهواره ای که تغییرات منابع زمینی را در بر دارند و مقایسه آنها با نقشه ها، براحتی و بسرعت می توان اطلاعات نقشه ها را بهنگام نمود.
2- بررسی تغییرات پدیده های زمینی و کنترل آنها:
خاصیت تکراری بودن اطلاعات ماهواره ای، از ویژگی های این گونه اطلاعات برای بررسی تغییرات پدیده های مختلف زمینی و کنترل آنهاست. تصاویر ماهواره ای با پوشش وسیع این امکان را فراهم می کنند که سطح زمین در مناطق مختلف به طور پیاپی مطالعه شود و تغییراتی که در فاصله زمانی دو یا چند عکسبرداری متوالی در پدیده های زمینی رخ می دهند بررسی و کنترل شوند. از نمونه های بارز این بررسی ها مطالعه و کنترل تغییرات آب دریاچه ها، طغیان رودخانه ها، توسعه مناطق شهری، کاهش یا افزایش جنگلها و مراتع، چگونگی حرکت شن های روان و در آخر روند کاهش یا افزایش اراضی کشاورزی است.
3- تشخیص مناطق آتش سوزی، پراکنش آفات و بیماریهای گیاهی:
با بررسی تصاویر تکراری ماهواره ای، گاه تغییرات موضعی در برخی از پدیده ها و از جمله پوشش گیاهی دیده می شود که با تغییر رنگ بر روی تصاویر، همراه است. مشاهده چنین مناطقی بر روی تصاویر، بیانگر یک رویداد خاص خواهد بود که ممکن است در اثر آتش سوزی یا آفات و بیماریهای گیاهی با تغییر رنگ در تصاویر مکرر مشاهده شوند.
4- کنترل فرسایش خاک و کویر زائی:
برخی از تغییرات در لایه های فوقانی زمین مانند لایه های غیرقابل نفوذ برای آب و بالا آمدن سطح آب در لایه های بالایی زمین، موجب تشکیل حالت باتلاقی و یا لایه های شور بر روی سطح زمین می شود و ادامه آن به تشکیل کویر و اراضی شور منجر می گردد. همچنین، در اثر از بین رفتن پوشش گیاهی، استفاده بی رویه از جنگلها و مراتع و اقدام به شخم در جهت شیب ها شرایط مناسب برای فرسایش خاک فراهم می شود. با استفاده از تصاویر تکراری ماهواره ای، که کویر زائی و فرسایش خاک را بوضوح نشان می دهند، امکان کنترل آنها و جلوگیری از توسعه چنین رویدادهائی، فراهم می گردد.
5- تهیه نقشه های مختلف از تصاویر ماهواره ای:
ویژگیهای خاص تصاویر ماهواره ای از جمله پوشش وسیع، امکان تولید با مقیاس های مختلف امکان استفاده از طول موج های متفاوت و تکراری بودن آنها موجب گردیده که امروزه این گونه از تصاویر در اجرای پژوهش ها و تهیه نقشه های مختلف، به طور گسترده ای استفاده شوند و نقشه ها بهنگام و با دقت مطلوب تولید گردند. تهیه نقشه های کاربری اراضی یا نحوه استفاده از زمین ازاین مواداست. اطلاع از انواع پوشش سطح زمین و فعالیت های انسانی در قسمتهای مختلف و به بیان دیگر نحوه استفاده اززمین، به عنوان اطلاعات پایه برای برنامه ریزهای مختلف، از اهمیت ویژه ای برخورداد است ونقشه هایی که نمایشگر چنین فعالیتها در سطوح مختلف زمین باشد، نقشه کاربری اراضی و یا نحوه استفاده از زمین گفته می شود.
6-بررسی آلودگی آب:
اهمیت آب به عنوان یکی از چهار عنصر اصلی حیات و جایگاه خاص آن در آبیاری، تولید انرژی و صنعت و ... بر همگان کاملاً مشخص است و تحقیق در خصوص کیفیت، آلودگی و یا خلوص آن، برنامه ریزی برای استفاده معقول از آب را میسر می سازد. تصاویر ماهواره ای، به دلیل ویژگی های خود و بخصوص تکراری بودن، زمینه های مناسبی را برای مطالعه آب به عنوان یکی از منابع زمینی، فراهم نموده اند. به طور کلی بیشترین مقدار اشعه خورشید، در لایه های فوقانی (حدود دو متری آب) جذب می شوند و این خاصیت، بستگی زیادی به نوع طول موج دارد. اشعه مادون قرمز انعکاسی در چند سانتی متری از سطح آب جذب می شود و موجب ظهور زمینه سیاه بر روی تصاویر ماهواره ای می شود. موج آبی، هر چند بطور محسوس در آب نفوذ می کند ولی در عین حال در لایه های فوقانی به سرعت متفرق می شود و رنگ آبی را برای آب، موجب می گردد.
با استفاده از طول موجهای مختلف مورد استفاده در سنجش از دور بویژه در فاصله 6/0- 48/0 میکرو متر می توان اختلاف های سطوح مختلف آب را از نظر زمینه بوضوح مشاهده نمود.
تمام آبهای طبیعی دارای مقادیر مختلف ناخالصی هستند. هرگاه میزان ناخاصلی آب در حدی باشد که مصارف آن به صورت آب مشروب و یا برای مقاصد آبیاری و صنعتی ناممکن باشد، آلوده به حساب می آید. آلودگی آب ممکن است در اثر فعالیتهای انسان یا از منابع طبیعی ناشی شود که در هر حال بسته به میزان ناخالصی، اختلاف زمینه در تصاویر ماهواره ای حاصل می شود وازاین خاصیت برای مطالعه آب استفاده می گردد. برای مطالعه آلودگی آب، دو نوع عامل یا منبع آلودگی را می توان مورد توجه قرار داد. یکی منابع محدود در مناطقی خاص، نظیر فاضلاب های صنعتی، دیگر منابع غیر محدود، مانند مازاد حاصل از فعالیتهای کشاورزی و نیز موادی که پس از بارندگی یا به وسیله جریان آب رودخانه ها حمل می شوند.
تشخیص میزان آلودگی آب با استفاده از تصاویر ماهواره ای بسیار مشکل است، لیکن با بررسی و مطالعه تصاویر تکراری و تغییراتی که در زمینه سطوح آبی ظاهر می شود، می توان منابع آلودگی را شناسائی کرد. مثلاً زمینه نسبتاً روشنی که در نواحی نزدیک به ساحل، بر روی تصاویر دیده می شود، از ورود پساب های صنایع و یا فعالیتهای کشاورزی در مناطق نزدیک به دریا و بالا رفتن میزان انعکاس از لایه های آلوده در نواحی نزدیک به ساحل و اطراف جزیره ها ناشی می شود. حال آنکه، در نواحی دور از ساحل که عمق بیشتری هم دارند، معمولاً میزان آلودگی کمتر است و عدم انعکاس امواج این گونه آبها، زمینه تیره ای را بر روی تصاویر موجب می شود و براحتی از مناطق آلوده قابل تشخیص می باشند.
7-بررسی طغیان های آبی:
موارد دیگر استفاده از تصاویر ماهواره ای، مطالعه و بررسی طغیان آب و آثار آن بر مناطق سیل زده می باشد. معمولاً هنگام طغیان آب رودخانه ها، بالا آمدن آب دریا و پیشروی آب در نواحی ساحلی و سرانجام پس از جاری شدن سیل، سطوح کوچک و بزرگی از نواحی مجاور دریا و رودخانه ها به زیر آب می روند که با بررسی تصاویر تکراری ماهواره ای، می توان مناطق مورد طغیان را بسهولت تشخیص داده و نقشه های اراضی خسارت دیده را ترسیم نمود. پس از پایان طغیان آب، با مطالعه تصاویر تکراری، مدت لازم برای نفوذ آب در زمین، زه کشی طبیعی و تبخیر آب، می توان تا حدود زیادی در مورد جنس خاک و نفوذ پذیری آن قضاوت نمود و تشکیل دشت های سیلابی را در مجاورت رودخانه ها مشاهده کرد.
بطور کلی با توجه به خصوصیات اطلاعات ماهواره ای، امروزه در موارد گوناگون در زمینه منابع طبیعی از این اطلاعات استفاده می شود که اهم آنها عبارتند از:
- مطالعات جنگل و بررسی تغییرات آن.
- مطالعات مراتع و بررسی تغییرات آن.
- تهیه نقشه های مختلف از جمله کاربری اراضی، قابلیت اراضی و غیره.
- شناسائی محصولات کشاورزی و برآورد سطح زیر کشت آنها.
- مطالعه آبهای سطحی و شبکه رودخانه ها و بررسی تغییرات آبهای ساحلی.
- شناسائی مناطق دستخوش آفات و بیماریهای گیاهی و مناطق آتش سوزی.
- شناسائی معادن و مطالعه تغییرات حوزه های معدنی.
- کنترل مناطق شهری و نحوه گسترش شهرها.
- بررسی سیل و طغیان های آبی و خسارارت ناشی از آنها.
- پیش بینی محصولات کشاورزی.                                             
- مطالعه مربوط به شیلات و آبزیان.